ಟಿಪ್ಪು ಹುಲಿ ಎಂಬ ರೂಪಕ

 01/12/2016ರ `ಸುಧಾ'ದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿರುವ ನನ್ನ ಚಿತ್ರ-ಲೇಖನ

ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಎದುರಿಗೆ ಗಾಜಿನ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪೂ ಸುಲ್ತಾನನ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಯೂರೋಪಿಯನ್ನನ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿರುವ ಹುಲಿಯ `ಯಂತ್ರ’ ಗೊಂಬೆಯಿತ್ತು. ಅದರ ಮಿನಿಯೇಚರ್ ಕೃತಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಟಿಪ್ಪೂನ ಬೇಸಿಗೆ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ನೋಡಿದ್ದೆ. ಅಲ್ಲಿಯೇ ಟಿಪ್ಪೂ ಧರಿಸಿದ್ದ ವಸ್ತ್ರ, ಗಡಿಯಾರ, ಅವನ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿದ್ದ ಹುಲಿಯ ತಲೆಗಳು ಮುಂತಾದವಿದ್ದವು. ಬ್ರಿಟಿಷರಿಗೆ `ವ್ಯಾಘ್ರಸ್ವಪ್ನ’ವಾಗಿದ್ದ ಟಿಪ್ಪೂನನ್ನು ಜೀವಂತ ಕಂಡಷ್ಟು ಸಂತೋಷವಾಯಿತು ನನಗೆ.

***

1790ರಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲಾಗಿದೆಯೆನ್ನಲಾದ ಟಿಪ್ಪೂನ ಜಲವರ್ಣ ಚಿತ್ರ. ಇದು ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿದೆ, ಪ್ರದರ್ಶನದಲ್ಲಿಲ್ಲ (ಚಿತ್ರ ಕೃಪೆ: V & A Museum)

ಟಿಪ್ಪೂ ಸುಲ್ತಾನ್ ಮತ್ತು ಹುಲಿಯನ್ನು ನಾವು ಬೇರೆಬೇರೆಯಾಗಿ ನೋಡುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಟಿಪ್ಪೂ ಹುಲಿಯ ರೂಪಕವನ್ನು ಅತಿರೇಕಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದಿದ್ದ. ಆತನ ರಾಜಮುದ್ರೆಯಲ್ಲಿ, ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ, ಬಾವುಟಗಳಲ್ಲಿ, ಅವನ ಅಡಿಕೆ ಡಬ್ಬಿಯ ಮೇಲೆಯೂ ಹುಲಿಯ ಚಿತ್ರವಿತ್ತು. ಹುಲಿಯ ಪಟ್ಟೆಗಳ ವಿನ್ಯಾಸದ ವಸ್ತ್ರ ಧರಿಸುತ್ತಿದ್ದ, ತನ್ನ ಸೈನಿಕರಿಗೂ ಅಂಥದೇ ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದ. ಅವನ ಕೆಲವು ಚಿಕ್ಕ ಫಿರಂಗಿಗಳನ್ನು ಸಹ ದಾಳಿಮಾಡಲು ಸಿದ್ಧವಿರುವ ಹುಲಿಗಳಂತೆ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಅವನ ಸಿಂಹಾಸನಕ್ಕೆ ಹುಲಿಯ ಕಾಲುಗಳು ಹಾಗೂ ಹುಲಿಯ ತಲೆಗಳ ಆಕೃತಿಗಳಿದ್ದವು. ಯೂರೋಪಿಯನ್ನರ ಮೇಲೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಮೇಲೆ ಹುಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಆನೆಗಳು ದಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದ ನಗರದ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆಲ್ಲಾ ಬರೆಸಿದ್ದನಂತೆ. ಟಿಪ್ಪು ಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ತನ್ನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಸಂಕೇತವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ. ಬ್ರಿಟಿಷರಿಗೆ ಆ `ವ್ಯಾಘ್ರಸ್ವಪ್ನ’ ಎಷ್ಟು ನಿದ್ರೆ ಕೆಡಿಸಿತ್ತೆಂದರೆ ಅವರು ಆ ಸಿಟ್ಟನ್ನು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿನ ನಿಜವಾದ ಹುಲಿಗಳನ್ನು ಕೊಂದು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಕಾಲನ್ನಿಟ್ಟು ಫೋಟೊ ತೆಗೆಸಿಕೊಂಡು ಗರ್ವದಿಂದ ಬೀಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಟಿಪ್ಪು ಹುಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಸೆಣಸುತ್ತಿರುವ ಹಲವಾರು ಚಿತ್ರಗಳು ಟಿಪ್ಪೂನ ಕಾಲದ ನಂತರ ರಚಿತವಾಗಿವೆ. ಟಿಪ್ಪೂ ನಿಜವಾಗಿ ಹುಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಸೆಣಸಿದ ದಾಖಲೆಗಳಿಲ್ಲವೆನ್ನುತ್ತಾರೆ ಚರಿತ್ರಕಾರರು. ಆದರೆ, ಟಿಪ್ಪೂನ ಕಾಲದ್ದೇ ಆದ ದಂತ ಕತೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಹೈದರಾಲಿ ಟಿಪ್ಪೂನನ್ನು ಹೈದರಾಬಾದ್‍ಗೆ ಒಪ್ಪಂದವೊಂದರ ವಿಚಾರಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದ್ದಾಗ ಅಲ್ಲಿನ ಕಾಡೊಂದರಲ್ಲಿ ಹುಲಿಯೊಂದನ್ನು ಎದುರಿಸಿದ್ದನಂತೆ. 1795-1798ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿರುವ ತುಮಕೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯೊಂದರ ನರಸಿಂಹಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯದ ಚಾವಣಿಯಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪೂ ಹುಲಿಯೊಂದನ್ನು ತನ್ನ ಕತ್ತಿಯಿಂದ ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿರುವ ಚಿತ್ರವಿದೆಯಂತೆ. ದೇವಿ ಚಾಮುಂಡಿಯ ವಾಹನವೂ ಆಗಿರುವ ಹುಲಿಯನ್ನು ತನ್ನ ಸಂಕೇತವನ್ನು ಟಿಪ್ಪೂ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದು ಧರ್ಮ ನಿರಪೇಕ್ಷತೆಯ ಆಗಿನ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಧಾರ್ಮಿಕ ಪರಿಸರದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಚರಿತ್ರೆಕಾರರು.

ಟಿಪ್ಪೂನ ದೂರದರ್ಶಕ

 

ಇನ್ನು ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನ ಟಿಪ್ಪೂ ಸುಲ್ತಾನನ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಯೂರೋಪಿಯನ್ನನ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿರುವ ಹುಲಿಯ `ಯಂತ್ರ’ ಗೊಂಬೆಯ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಬರೋಣ. ಟಿಪ್ಪೂನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಆತನನ್ನು ಕಂಡು ಹೆದರುತ್ತಿದ್ದರು. ಬ್ರಿಟಿಷರು ಮೈಸೂರಿನ ಮೇಲೆ ನಾಲ್ಕು ಯುದ್ಧಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದ್ದರು. ಟಿಪ್ಪೂ ಸತ್ತಾಗ ಬ್ರಿಟನ್ನಿನಲ್ಲಿ ಸಂಭ್ರಮಾಚರಣೆಗಳು ನಡೆದುವಂತೆ. ಕವಿಗಳು, ನಾಟಕಕಾರರು ಹಾಗೂ ಚಿತ್ರಕಲಾವಿದರು ಆ ಘಟನೆಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿ ತಮ್ಮ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಿಂಬಿಸಿದರು. ಟಿಪ್ಪೂನ ರಾಜಧಾನಿ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದ ಮೇಲಿನ ದಾಳಿ ಹಾಗೂ ಲೂಟಿಯು ಆಗಿನ ಬ್ರಿಟನ್ನಿನ ಹಲವಾರು ನಾಟಕ, ಚಿತ್ರಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿವೆ. ಪರಕೀಯ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಅಪಾಯವನ್ನು ಮನಗಂಡಿದ್ದ ಟಿಪ್ಪು ಅವರನ್ನು ಅಷ್ಟೇ ಕಟುವಾಗಿ ದ್ವೇಷಿಸುತ್ತಿದ್ದ. ಆ ದ್ವೇಷವೇ ಅವನನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕನೊಬ್ಬನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿರುವ ಹುಲಿಯ ಯಂತ್ರ ಗೊಂಬೆ ತಯಾರಿಸಲು ಪ್ರೇರಣೆ ನೀಡಿದೆ. ಟಿಪ್ಪೂನ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿದ್ದರೂ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಟಿಪ್ಪೂ ಸತ್ತನಂತರ ಅದನ್ನು ಬ್ರಿಟನ್ನಿಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದು ಆ ಬಿಳಿ ಸೈನಿಕ ಬ್ರಿಟಿಷ್‍ನವನೆಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳದೆ ಯಾರೋ ಯೂರೋಪಿಯನ್ ಸೈನಿಕನೆಂದರು ಹಾಗೂ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದೇ ರೀತಿ ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಟಿಪ್ಪೂನ ಕತ್ತಿಗಳು ಹಾಗೂ ಧರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಧಿರಿಸು

ಟಿಪ್ಪೂ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದಿಂದ ಆಕರ್ಷಿತನಾಗಿದ್ದ. ಆಗಲೇ ಫ್ರಾನ್ಸ್‍ನಿಂದ ಬಂದೂಕು ತಯಾರಿಸುವವರನ್ನು, ಇಂಜಿನಿಯರುಗಳನ್ನು ಮೈಸೂರಿಗೆ ಕರೆಸಿದ್ದನಲ್ಲದೆ ಬ್ರಿಟಿಷರನ್ನು ಬಗ್ಗುಬಡೆಯಲು ಫ್ರಾನ್ಸ್‍ನ ಸಹಕಾರವನ್ನು ಸಹ ಕೋರಿದ್ದ. ಆಗಲೇ ಮೈಸೂರಿನಲ್ಲೇ ಹಿತ್ತಾಳೆಯ ಫಿರಂಗಿ, ಮದ್ದುಗುಂಡುಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಸಹ ಮಾಡಿದ್ದ. ಆ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯನ್ನು ಫ್ರಾನ್ಸ್‍ನ ತಜ್ಞರೇ ಸುಮಾರು 1782ರಿಂದ 1799ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿರಬೇಕೆನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಮರದಿಂದ ಹೊರಭಾಗವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿರುವ ಆ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯ ಎತ್ತರ 28 ಅಂಗುಲ ಮತ್ತು ಉದ್ದ 68 ಅಂಗುಲಗಳು. ಆ ಹುಲಿಯ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿಯೊಂದಿದ್ದು ಅದನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿದಾಗ ಹುಲಿ ಗರ್ಜಿಸಿದಂತೆ ಹಾಗೂ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದಿರುವ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕ ನೋವಿನಿಂದ ನರಳಿದಂತೆ ಶಬ್ದವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಷ್ಟಲ್ಲದೆ ಅವನ ಎಡಗೈ ಸಹ ನೋವಿಗೋ ಏನೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಚಲಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಹುಲಿ ಯಂತ್ರದ ಉದ್ದೇಶ ಬ್ರಿಟಿಷನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವುದ ಸೂಚಕವಷ್ಟೇ ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದು ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯವೂ ಆಗಿತ್ತು. ಹುಲಿಯ ಬೆನ್ನನ್ನು ಪೆಟ್ಟಿಗೆಯ ಮುಚ್ಚಳದಂತೆ ಎತ್ತಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಮಡಚಿದರೆ ದಂತದ ಕೀಲಿಮಣೆಯಿದ್ದು ಸಂಗೀತ ನುಡಿಸಬಲ್ಲ ವಾದ್ಯವೂ ಆಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಟಿಪ್ಪೂನ ಹುಲಿಯ ಎದುರು ದೃಶ್ಯ

 

ಟಿಪ್ಪೂ ಆ ಯಂತ್ರ ಏಕೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದ? ಅವನ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶ ತನ್ನ ಶತ್ರುಗಳಾದ ಬ್ರಿಟಿಷರನ್ನು ಹೆದರಿಸುವುದೇ ಆಗಿತ್ತು ಹಾಗೂ ಆತ ಅದರಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯೂ ಆದ. ಟಿಪ್ಪೂ ತನ್ನ ಶೌರ್ಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಹುಲಿಯನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡರೆ, ಬ್ರಿಟಿಷರ ಲಾಂಛನ ಸಿಂಹವಾಗಿತ್ತು. ಬ್ರಿಟಿಷರೂ ಸಹ ಸಿಂಹವನ್ನು ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡರು. ಟಿಪ್ಪೂ 1799ರಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕನೇ ಮೈಸೂರು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಸತ್ತಾಗ, ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸೆಣಸಿದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಹುಲಿಯನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿರುವ ಸಿಂಹದ ಚಿತ್ರವಿರುವ ಚಿನ್ನದ, ಬೆಳ್ಳಿಯ ಹಾಗೂ ಕಂಚಿನ `ಸೆರಿಂಗಪಟಮ್ ಪದಕ’ಗಳನ್ನು ಅವರ ಹುದ್ದೆಗಳನುಸಾರ ನೀಡಿ ಸನ್ಮಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅಂತಹ ಒಂದು ಪದಕವನ್ನು ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪೂನ ಗಡಿಯಾರದ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಇರಿಸಿದ್ದಾರೆ.  

 

ಟಿಪ್ಪೂನ ಗಡಿಯಾರ ಮತ್ತು ಟಿಪ್ಪೂನನ್ನು ಕೊಂದ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ `ಸೆರಿಂಗಪಟಮ್ ಪದಕ’. ಆ ಪದಕದಲ್ಲಿ ಸಿಂಹ ಹುಲಿಯನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿರುವ ಚಿತ್ರವಿದೆ.

1857ರ ಸಿಪಾಯಿ ದಂಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ `ಪಂಚ್’ ವ್ಯಂಗ್ಯಚಿತ್ರ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಒಂದು ವ್ಯಂಗ್ಯಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಹುಲಿಯೊಂದು ಅಸಹಾಯಕ ಹೆಣ್ಣು ಮತ್ತು ಮಗುವಿನ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಮಾಡುತ್ತಿರುವಂತೆ ಹಾಗೂ ಆ ಹುಲಿಯ ಮೇಲೆ ಸಿಂಹವೊಂದು ದಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸಿ ಅದಕ್ಕೆ `ದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಲಯನ್ಸ್ ವೆನೆಜಿಯನ್ಸ್ ಆನ್ ಬೆಂಗಾಲ್ ಟೈಗರ್’ (ಬಂಗಾಳದ ಹುಲಿಯ ಮೇಲೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಿಂಹ ಸೇಡು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದು) ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆ ನೀಡಿ ಭಾರತೀಯರನ್ನು ಕಾಪಾಡುವುದು ಬ್ರಿಟಿಷರಿಂದಲೇ ಸಾಧ್ಯವೆನ್ನುವಂತೆ ತೋರಿಸಿದ್ದರು.

ಟಿಪ್ಪೂನ ಪಿಸ್ತೂಲುಗಳು

1799ರಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪೂನನ್ನು ಕೊಂದ ನಂತರ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯವರು ಟಿಪ್ಪೂನ ಖಜಾನೆಯನ್ನು ಲೂಟಿ ಮಾಡಿ ಹಂಚಿಕೊಂಡರು. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಊರಿಗೂ ನುಗ್ಗಿ ಅಲ್ಲಿನ ಜನರ ಸಂಪತ್ತನ್ನೂ ಸಹ ಲೂಟಿ ಮಾಡಿದರು. ಟಿಪ್ಪೂನ ಚಿನ್ನದ ಹುಲಿಯ ತಲೆಯ ಆಕೃತಿಗಳಿದ್ದ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಮುರಿದು ಹಂಚಿಕೊಂಡರು. ಕೆಲವು ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಇಂದಿಗೂ ಇವೆ. 

ಟಿಪ್ಪೂನ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿದ ಹುಲಿಯ ತಲೆಗಳು

ಟಿಪ್ಪೂನ ಭವ್ಯವಾದ ಸಿಂಹಾಸನ ಹೇಗಿತ್ತೆಂಬುದನ್ನು ನಾವಿಂದು ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ನೋಡಬಹುದು. ಹುಲಿಯ ತಲೆಗಳಿದ್ದ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡಲು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದ ಟಿಪ್ಪೂನ ಹೌದಾ ಮಾತ್ರ ಇಂದು ಮೈಸೂರಿನ ಜಗನ್ಮೋಹನ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶನಕ್ಕಿದೆ. ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣವನ್ನು ಕೊಳ್ಳೆಹೊಡೆದ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಟಿಪ್ಪೂನ ಮರದಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯನ್ನು ಲಂಡನ್ನಿಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದರು. ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯ ಗವರ್ನರ್ ಜನರಲ್ ರಿಚರ್ಡ್ ವೆಲ್ಲೆಸ್ಲಿಯ ಸಹಾಯಾಧಿಕಾರಿ ಆ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯ ಬಗ್ಗೆ ತನ್ನ ಟಿಪ್ಪಣಿಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಬರೆದಿದ್ದಾನೆ:

       “ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯಗಳಿರುವ ಕೋಣೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಸ್ತು ಕಂಡುಬಂದಿತು ಹಾಗೂ ಇದು ಇಂಗ್ಲಿಷರ ಬಗೆಗಿನ ಟಿಪ್ಪೂ ಸಾಬ್‍ರವರ ವಿಪರೀತ ದ್ವೇಷ ಮತ್ತು ಅಸಹನೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ಕುರುಹಾಗಿದೆ. ಇದು ಅಂಗಾತ ಮಲಗಿರುವ ಯೂರೋಪಿಯನ್ನನೊಬ್ಬನನ್ನು ತಿನ್ನುತ್ತಿರುವ ಹುಲಿಯ ಯಂತ್ರವಾಗಿದೆ. ಹುಲಿಯ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯವೊಂದರ ಭಾಗಗಳೂ ಇವೆ. ಅದರಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಶಬ್ದಗಳು ನೋವಿನಲ್ಲಿನ ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬನ ಕೂಗಿನಂತೆಯೂ ಹಾಗೂ ಹುಲಿಯ ಘರ್ಜನೆಯಂತೆಯೂ ಕೇಳಿಬರುತ್ತವೆ. ಇದನ್ನು ಎಷ್ಟು ಚಾಣಾಕ್ಷತೆಯಿಂದ ತಯಾರಿಸಲಾಗಿದೆಯೆಂದರೆ, ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯದಂತೆ ನುಡಿಸುವಾಗ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದ ವ್ಯಕ್ತಿ ಅಸಹಾಯಕತೆಯಿಂದ, ದೈನ್ಯತೆಯಿಂದ ಕೈ ಮೇಲೆತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ಟಿಪ್ಪೂ ಸುಲ್ತಾನನ ಅಹಂಕಾರ ಮತ್ತು ಹೀನಾಯ ಕ್ರೌರ್ಯದ ಈ ನಿರ್ಮಾಣ ಟವರ್ ಆಫ್ ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿ ಇಡಲು ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ.”

ಲಂಡನ್ನಿಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಟಿಪ್ಪೂನ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯನ್ನು ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯ ಭಾರತೀಯ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದರು. ಕೆಲವೇ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಅದು ಹೆಚ್ಚು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಜನ ಅದನ್ನು ನೋಡಲು ಮುಗಿಬಿದ್ದರು. 1858ರಲ್ಲಿ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರವು ತನ್ನ ಸುಪರ್ದಿಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಾಗ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯನ್ನು 1868ರವರೆಗೂ ವೈಟ್‍ಹಾಲ್‍ನ ಫಿಫೆ ಹೌಸ್‍ನಲ್ಲಿರಿಸಲಾಗಿತ್ತು ಹಾಗೂ ನಂತರ ಹೊಸ ಇಂಡಿಯಾ ಆಫೀಸ್‍ಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. 1874ರಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಸೌತ್ ಕೆನ್ಸಿಂಗ್ಟನ್‍ನಲ್ಲಿನ ಇಂಡಿಯಾ ಮ್ಯೂಸಿಯಂಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಿ 1879ರಲ್ಲಿ ಅದನ್ನೂ ಸಹ ಮುಚ್ಚಿದಾಗ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಇತರ ಮ್ಯೂಸಿಯಂಗಳಿಗೆ ನೀಡಲಾಯಿತು. ಆಗ ಈ ಹುಲಿ ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ರಾರಾಜಿಸುತ್ತಿದೆ. ಲಂಡನ್ ತಲುಪಿದ ದಿನದಿಂದ ಇಂದಿಗೂ ಅದು ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಜನರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದೆ. ಎರಡನೇ ಮಹಾ ವಿಶ್ವಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜರ್ಮನಿಯ ಬಾಂಬ್ ದಾಳಿಗೊಳಗಾಗಿ ಕಟ್ಟಡ ಕುಸಿತದಿಂದ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿ ಚೂರುಚಾರಾಗಿದ್ದು ಅದನ್ನು ದುರಸ್ತಿಗೊಳಿಸಿ 1947ರಿಂದ ಗಾಜಿನ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಪ್ರದರ್ಶನದಲ್ಲಿದೆ. 1955ರಲ್ಲಿ ಅದು ಅಮೆರಿಕಾಗೆ ಸಹ ಪ್ರಯಾಣಿಸಿ ನ್ಯೂಯಾರ್ಕ್‍ನ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ ಆಫ್ ಮಾಡರ್ನ್ ಆರ್ಟ್‍ನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು.

ಲಂಡನ್ನಿನ ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಇಂದಿಗೂ ಅದಕ್ಕೆ ಮಹತ್ತರ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುವ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರೂ ಅದನ್ನು ನಿಬ್ಬೆರಗಾಗಿ ನೋಡುತ್ತಾರೆ. ಮ್ಯೂಸಿಯಂಗೆ ದೇಣಿಗೆ ಕೇಳುವ ಪೋಸ್ಟರಿನಲ್ಲಿಯೂ ಅದರದೇ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. 

ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ದೇಣಿಗೆ ಕೇಳುವ ಪೋಸ್ಟರಿನಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪೂನ ಹುಲಿ

ಆ ಹುಲಿಯ ಪೋಸ್ಟ್ ಕಾರ್ಡ್‍ಗಳು, ಬೊಂಬೆಗಳು ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಈಗ ಜನ ಅದನ್ನು ನೋಡಬೇಕಷ್ಟೆ. ಆದರೆ, ಮೊದಲು ಜನರಿಗೆ ಅದನ್ನು ಮುಟ್ಟಲು ಹಾಗೂ ಕೀಲಿ ತಿರುಗಿಸಿ ಹುಲಿಯ ಘರ್ಜನೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದಿರುವ ಬ್ರಿಟಿಷನ ಆಕ್ರಂದನವನ್ನು ಕೇಳುವ ಅವಕಾಶವಿತ್ತು.

ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಮತ್ತು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನ ಮುಂಭಾಗ

ಬೇಡಿ ಪಡೆ, ಎರವಲು ಪಡೆ ಅಥವಾ ಕದ್ದು ತಾ!

16ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದಿಂದ 20ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೂ ಒಂದು ಪುಟ್ಟ ದೇಶವಾದ ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್ ಜಗತ್ತಿನ ಎಲ್ಲೆಡೆ ತನ್ನ ವಸಾಹತುಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತ್ತು. 1913ರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಡಿಯಲ್ಲಿ 412 ದಶಲಕ್ಷ ಜನರಿದ್ದರು (ಆಗಿನ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಶೇ.23ರಷ್ಟು) ಹಾಗೂ 1920ರಲ್ಲಿ ಅದರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ 35,500,000 ಚದರ ಕೀ.ಮೀ.ಗಳಷ್ಟು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿತ್ತು (ಭೂಮಿಯ ಒಟ್ಟು ಭೂ ಪ್ರದೇಶದ ಶೇ.24ರಷ್ಟು). ಅವರ ಮ್ಯೂಸಿಯಂಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದು ನಾವು ಕಾಣುವುದು ಅವರು ಆ ವಸಾಹತುಗಳಿಂದ ಕೊಳ್ಳೆ ಹೊಡೆದು ತಂದ, ಕದ್ದ ವಸ್ತುಗಳು. ನಾನು ಐರ್ಲೆಂಡಿನ ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಸ್ಥಳವಾದ ನ್ಯೂ ಗ್ರಾಂಜ್‍ನಲ್ಲಿನ ಗೈಡ್‍ನ ಬಳಿ ಯಾವುದೋ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಾಡಿದಾಗ ಆತ, `ಅವರು ಬಿಡಿ. ಅವರು ಎಲ್ಲವನ್ನೂBeg, Borrow or Steal (ಬೇಡಿ ಪಡೆ, ಎರವಲು ಪಡೆ ಅಥವಾ ಕದ್ದು ತಾ) ಮಾಡಿಕೊಂಡು ತಂದಿರುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಬಳಿ ಅವರ ಸ್ವಂತದ್ದೇನಿದೆ?’ ಎಂದ!

***

ಟಿಪ್ಪೂನ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿ ಕವಿ, ಕಲಾವಿದರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿದೆ. ಲೀಡೆನ್‍ಹಾಲ್ ರಸ್ತೆಯ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಕಂಡ ಜಾನ್ ಕೀಟ್ಸ್ 1819ರಲ್ಲಿ ತನ್ನ `ದ ಕ್ಯಾಪ್ ಅಂಡ್ ಬೆಲ್ಸ್’ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಆ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಶಮನಕಾರಕನೊಬ್ಬ ದೊರೆ ಎಲ್ಫಿನಾನ್ ಅರಮನೆಗೆ ಹೋದಾಗ ವಿಚಿತ್ರ ಶಬ್ದ ಕೇಳಿ ಅದು ದೊರೆಯ ಗೊರಕೆಯಿರಬೇಕು ಎಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿನ ಸೈನಿಕ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ:

`ಆ ಗುಯ್ಗುಡುವ ಶಬ್ದ...

ರಾಜನ ಮೆಚ್ಚಿನ ಆಟಿಕೆ

ಆಟಿಕೆಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಸುಂದರವಾದ ಮಾನವ-ಹುಲಿ-ಸಂಗೀತವಾದ್ಯದಿಂದ’

       ಫ್ರೆಂಚ್ ಕವಿ ಆಗಸ್ಟ್ ಬಾರ್ಬಿಯರ್ 1937ರ ತನ್ನ `ಲ ಜೌಜು ದು ಸುಲ್ತಾನ್’ (ಸುಲ್ತಾನನ ಆಟಿಕೆ) ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯ ಕಾರ್ಯವೈಖರಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ. 1967ರಲ್ಲಿ ಅಮೆರಿಕದ ಆಧುನಿಕ ಕವಿಯಿತ್ರಿ ಮರಿಯಾನ್ ಮೂರ್ ಸಹ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾಳೆ.

1800ರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದ ಅಂತ್ಯವನ್ನು ತನ್ನ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಿದ ಕರ್ನಲ್ ಮಾರ್ಕ್ ವುಡ್ ಮೊದಲಿಗೆ ಯಂತ್ರ ಹುಲಿಯ ಚಿತ್ರ ಪ್ರಕಟಿಸಿ `ಟಿಪ್ಪೂನ ಅಸೀಮ ದ್ವೇಷದ ಸಂಕೇತ’ ಎಂದು ಬರೆದಿದ್ದ.

       ಜಾನ್ ಬ್ಯಾಲೆ (1913-2009) ಎಂಬ ಕಲಾವಿದ ತನ್ನ `ಡೈ ಸೀಲೆ’ (ಆತ್ಮಗಳು) ಕಲಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿ, ಭಾರತದ ಎಂಎಫ್.ಹುಸೇನ್ 1986ರಲ್ಲಿ ತನ್ನ `ಟಿಪ್ಪೂ ಸುಲ್ತಾನ್ಸ್ ಟೈಗರ್’ ಕಲಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿ, ಲಂಡನ್ನಿನ ರಾಯಲ್ ಕಾಲೇಜ್ ಆಫ್ ಆರ್ಟ್‍ನ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಧೃವ ಮಿಸ್ತ್ರಿ 1986ರ ತನ್ನ `ಟಿಪ್ಪು’ ಎಂಬ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಕಲಾವಿದ ಬಿಲ್ ರೀಡ್ ತನ್ನ 2004ರ `ರ್ಯಾಬಿಟ್ ಈಟಿಂಗ್ ಅಸ್ಟ್ರಾನಾಟ್’ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪೂನ ಯಂತ್ರಹುಲಿಯನ್ನು ತರಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ್ದಾರೆ.

j.balakrishna@gmail.com